लहानपणीची 'ऐस्क्रीम' ची आरोळी आजही लक्षात आहे. अगदी जशीच्या तशी आठवते. उच्चार, हेलकावे, चढ-उतार यांसकट. बरोबरीने आईस्क्रीम वाल्याची मूर्तीही डोळ्यांपुढे साकार होते. पांढरी ढगळ विजार, वर क्रीम रंगाचा नेहरू शर्ट. छत असलेली हातगाडी. त्यात मध्यभागी लाल कापड गुंडाळलेलं लाकडी पिंप. आईस्क्रीम काढण्याआधी पिंपात स्कूपने फेटणं, आईस्क्रीमचे स्टीलचे कप, आणि आईस्क्रीम... फक्त ऊन्हाळ्यात दिसणारी ही व्यक्ती..
सकाळीच एक हातगाडीवाला यायचा. 'मठाची भेळ' असं म्हणत. मला प्रश्न पडे, मठाची असं का म्हणतो तो? नंतर कळालं की मटकीला मठ असंही म्हणतात. त्याच्याकडे सर्व मोड आलेली कडधान्ये असत.
नंतर "रद्दी-पेपर, डब्बा-बाटली, लव्वा-लोखंडवाला" अशी आरोळी येई. ही आरोळी सर्वव्यापीच असावी असं वाटतं. प्रत्येक भागात त्या-त्या भाषेत, पण तरीही ओळखू येणारी. इथं हैदराबादेत पेपर-पेपर अशी टिपीकल आरोळी शनिवार-रविवार दिवसभर तासा-तासाने ऐकू येते. याच्याबरोबरीनेच "डबे बनवणार, डबे निट करणार," आणि आणखी बरंच काही बनवणार आणि नीट करणार असं सांगत पत्र्याच्या वस्तूंची कामं करणाराही येऊन जायचा.
'जोग' एवढा एकच शब्द उच्चारत एक जोगवा मागणारा यायचा. आणि दोन गोसावीही यायचे. त्यातला एक दारात येऊन शंख वाजवायचा आणि दुसरा एक पाय नाचवत कमरेला, गळ्यात अडकवलेली मोठमोठी घुंगरं वाजवायचा. यांची वेळ आणि गृहिणींची स्वयंपाकाची वेळ बरोबर साधे.
मग 'साडे-साडे' अशी आरोळी येई. सायकलच्या मागे लेदर फिनीशची ब्रिफकेस, त्यात साड्या. दुपारी बारा ते दोन पर्यंत असे चार पाच जण येऊन जात. सगळ्यांची आरोळी मात्र एकच एक ठरावीक. वेळ अशी साधायचे की सगळ्या गृहिणींची कामे होऊन त्या जरा स्वस्थ बसलेल्या असतील. तीन-चारच्या सुमारास "चिंध्या हेत का बाई" असं म्हणत बोहारीण यायची. आजीची ठरलेली बोहारीण अजून लक्षात आहे. दोघींना हुज्जत घालण्यात काय सुख मिळे कोण जाणे... कारण त्या जीव लावून हुज्जत घालीत आणि एकदा बोली ठरली की दोघीही संतोषाने पुढच्या कामाला लागत.
"अल्याची वडी लेपाक" असं म्हणत ॲलुमिनियम च्या थाळीत सोनाराकडे मिळतो तशा लाल कागदात गुंडाळलेल्या आलेपाकाच्या वड्या आणि त्याच थाळीत काजळी-धूर सोडणारी मोठी चिमणी असं घेऊन एक जण यायचा. चिमणीच्या प्रकाशात त्याची खुरटलेली पांढरी दाढी दिसायची. ती नेहमी तेवढीच खुरटलेली असायची.
परळीला असताना रात्री दहा-अकरा वाजता (खरं तर तशा गावात ती मध्यरात्र) खारे शेंगदाणेवाला यायचा. एकदम मजेशीर प्राणी. कैलास-वैजनाथ खारमुरे अशी त्याची आरोळी रात्रीच्या शांत वातावरणात अख्ख्या कॉलनीत घुमायची. त्यानंतर तो गाणंही म्हणायचा. पूर्ण आठवत नाही, पण एक ओळ पक्की लक्षात बसलीय.
"वैजनाथाच्या पिंडीवर नागोबा डोलतो, आक् ऊक् आक् ऊक्"
आणि असं म्हणत हाताने नागाची फडी करून ती डोलवायचा आणि जमलेल्या मुलांपैकी एखाद्याला फुस्स करून घाबरवायचा.
"आगिनगालीचं तिकीत काला, गालीत लवकल बता" असं बोबडं गाणं म्हणून भिक मागणारी भिकारीण लक्षात आहे. असं अनोखं गाणं म्हणून भीक मागणारं कुणी दिसलं नाही पुन्हा.
आताशा अशा आरोळ्या ऐकायला मिळत नाहीत. काही काळाबरोबर गडप झाल्या असतील... दिवसाचे सक्रीय १० तास ऑफिसमध्ये घालवल्यामुळेही ऐकायला मिळत नसतील....
पण आता आरोळ्या ऐकल्या तरी त्यांची नक्कल करण्याची मजा घेता येत नाही कारण आता निरागसपणा राहिला नाही, आणि त्या आरोळ्यांंमागचे कष्टही समजतात. पण परवा खालच्या छोट्या साईने 'पेपर-पेपर' ची नक्कल केली तेंव्हा मी आणि अदिती ऊस्फुर्त हसलो.
या आरोळ्यांनी आपलं अनुभवविश्व समृद्ध केलंय खरं...
सकाळीच एक हातगाडीवाला यायचा. 'मठाची भेळ' असं म्हणत. मला प्रश्न पडे, मठाची असं का म्हणतो तो? नंतर कळालं की मटकीला मठ असंही म्हणतात. त्याच्याकडे सर्व मोड आलेली कडधान्ये असत.
नंतर "रद्दी-पेपर, डब्बा-बाटली, लव्वा-लोखंडवाला" अशी आरोळी येई. ही आरोळी सर्वव्यापीच असावी असं वाटतं. प्रत्येक भागात त्या-त्या भाषेत, पण तरीही ओळखू येणारी. इथं हैदराबादेत पेपर-पेपर अशी टिपीकल आरोळी शनिवार-रविवार दिवसभर तासा-तासाने ऐकू येते. याच्याबरोबरीनेच "डबे बनवणार, डबे निट करणार," आणि आणखी बरंच काही बनवणार आणि नीट करणार असं सांगत पत्र्याच्या वस्तूंची कामं करणाराही येऊन जायचा.
'जोग' एवढा एकच शब्द उच्चारत एक जोगवा मागणारा यायचा. आणि दोन गोसावीही यायचे. त्यातला एक दारात येऊन शंख वाजवायचा आणि दुसरा एक पाय नाचवत कमरेला, गळ्यात अडकवलेली मोठमोठी घुंगरं वाजवायचा. यांची वेळ आणि गृहिणींची स्वयंपाकाची वेळ बरोबर साधे.
मग 'साडे-साडे' अशी आरोळी येई. सायकलच्या मागे लेदर फिनीशची ब्रिफकेस, त्यात साड्या. दुपारी बारा ते दोन पर्यंत असे चार पाच जण येऊन जात. सगळ्यांची आरोळी मात्र एकच एक ठरावीक. वेळ अशी साधायचे की सगळ्या गृहिणींची कामे होऊन त्या जरा स्वस्थ बसलेल्या असतील. तीन-चारच्या सुमारास "चिंध्या हेत का बाई" असं म्हणत बोहारीण यायची. आजीची ठरलेली बोहारीण अजून लक्षात आहे. दोघींना हुज्जत घालण्यात काय सुख मिळे कोण जाणे... कारण त्या जीव लावून हुज्जत घालीत आणि एकदा बोली ठरली की दोघीही संतोषाने पुढच्या कामाला लागत.
"अल्याची वडी लेपाक" असं म्हणत ॲलुमिनियम च्या थाळीत सोनाराकडे मिळतो तशा लाल कागदात गुंडाळलेल्या आलेपाकाच्या वड्या आणि त्याच थाळीत काजळी-धूर सोडणारी मोठी चिमणी असं घेऊन एक जण यायचा. चिमणीच्या प्रकाशात त्याची खुरटलेली पांढरी दाढी दिसायची. ती नेहमी तेवढीच खुरटलेली असायची.
परळीला असताना रात्री दहा-अकरा वाजता (खरं तर तशा गावात ती मध्यरात्र) खारे शेंगदाणेवाला यायचा. एकदम मजेशीर प्राणी. कैलास-वैजनाथ खारमुरे अशी त्याची आरोळी रात्रीच्या शांत वातावरणात अख्ख्या कॉलनीत घुमायची. त्यानंतर तो गाणंही म्हणायचा. पूर्ण आठवत नाही, पण एक ओळ पक्की लक्षात बसलीय.
"वैजनाथाच्या पिंडीवर नागोबा डोलतो, आक् ऊक् आक् ऊक्"
आणि असं म्हणत हाताने नागाची फडी करून ती डोलवायचा आणि जमलेल्या मुलांपैकी एखाद्याला फुस्स करून घाबरवायचा.
"आगिनगालीचं तिकीत काला, गालीत लवकल बता" असं बोबडं गाणं म्हणून भिक मागणारी भिकारीण लक्षात आहे. असं अनोखं गाणं म्हणून भीक मागणारं कुणी दिसलं नाही पुन्हा.
आताशा अशा आरोळ्या ऐकायला मिळत नाहीत. काही काळाबरोबर गडप झाल्या असतील... दिवसाचे सक्रीय १० तास ऑफिसमध्ये घालवल्यामुळेही ऐकायला मिळत नसतील....
पण आता आरोळ्या ऐकल्या तरी त्यांची नक्कल करण्याची मजा घेता येत नाही कारण आता निरागसपणा राहिला नाही, आणि त्या आरोळ्यांंमागचे कष्टही समजतात. पण परवा खालच्या छोट्या साईने 'पेपर-पेपर' ची नक्कल केली तेंव्हा मी आणि अदिती ऊस्फुर्त हसलो.
या आरोळ्यांनी आपलं अनुभवविश्व समृद्ध केलंय खरं...
